با وجود تلاش برای کاهش مصرف پلاستیک، ریزپلاستیک‌ها تقریباً در همه جنبه‌های زندگی روزمره انسان‌ها نفوذ کرده‌اند. پژوهشگران اکنون به دنبال راه‌هایی برای کاهش اثرات زیان‌بار این ذرات در بدن هستند.
به گزارش هلث، با افزایش نگرانی‌ها درباره تأثیرات زیان‌بار پلاستیک‌های میکروسکوپی بر سلامت انسان، پرسشی مهم ذهن بسیاری را به خود مشغول کرده است: آیا می‌توان بدن را از میکروپلاستیک‌ها پاکسازی کرد؟ پاسخ علمی تاکنون پیچیده و در حال شکل‌گیری است، اما تحقیقات جدید برخی راهکارهای تغذیه‌ای و سبک زندگی را به‌عنوان روش‌هایی برای کاهش آسیب‌های احتمالی این ذرات پیشنهاد می‌دهند.
بر اساس مطالعات جدید، انسان‌ها به‌طور میانگین سالانه معادل ۵۰ کیسه پلاستیکی، ذرات میکروسکوپی پلاستیک را از طریق خوردن، آشامیدن یا تنفس وارد بدن خود می‌کنند. با وجود تلاش برای کاهش تماس با این ذرات، در عمل اجتناب کامل از آنها تقریباً غیرممکن است. در نتیجه، پژوهشگران بر آن شده‌اند تا راه‌هایی برای مقابله با اثرات بالقوه مضر این ذرات بیابند.
میکروپلاستیک‌ها چگونه بر سلامت انسان اثر می‌گذارند؟
دکتر متیو کمپن، استاد داروسازی در دانشگاه نیومکزیکو و مدیر مرکز فلزات در زیست‌شناسی و پزشکی، تأکید می‌کند که مانند سایر موضوعات مرتبط با سلامت محیطی، در این زمینه نیز به‌سختی می‌توان شواهد قطعی و بی‌چون‌وچرا یافت. او با اشاره به مقایسه میکروپلاستیک‌ها با موادی مانند آزبست و دود سیگار، می‌گوید دستیابی به پاسخ‌های قطعی ممکن است سال‌ها به طول بینجامد. با این حال، بررسی‌های انسانی و حیوانی ارتباط‌هایی میان حضور میکروپلاستیک‌ها و برخی عوارض جسمی یافته‌اند. این ذرات ریز در بافت‌های مختلف بدن انسان شناسایی شده‌اند و نگرانی‌هایی را از نظر قابلیت نفوذ به سلول‌ها و همچنین حمل مواد شیمیایی خطرناک ایجاد کرده‌اند.
بر اساس گزارشی که در سال گذشته منتشر شد، از میان ۱۶ هزار ماده شیمیایی استفاده‌شده در تولید پلاستیک، حداقل ۴۲۰۰ ماده برای سلامت انسان و محیط زیست نگران‌کننده ارزیابی شده‌اند. موادی مانند «فتالات‌ها» و «بی‌پی‌ای» از جمله مواد شیمیایی رایجی هستند که بارها در بدن انسان اندازه‌گیری شده‌اند. تأثیرات این مواد وابسته به عواملی چون وضعیت سلامتی فرد، نوع و اندازه ذرات پلاستیکی و میزان تجمع آنها در بدن است. دکتر کمپن در این رابطه یادآور می‌شود که «میزان مواد سمی، خطرناک بودن آنها را تعیین می‌کند؛ هر ماده‌ای اگر در مقدار زیاد وارد بدن شود، می‌تواند سمی باشد.»
التهاب، آسیب به میکروبیوم روده و اختلالات هورمونی
التهاب یکی از پاسخ‌های طبیعی بدن در برابر عوامل آسیب‌زا مانند عفونت‌ها یا جراحات است. اما اگر این پاسخ بیش‌از‌حد فعال شود، می‌تواند عامل بروز بیش از ۱۰۰ بیماری مختلف از جمله آلزایمر و سرطان باشد. به گفته دکتر ایمان زارعی، پژوهشگر پسادکتری در مؤسسه سلامت عمومی دانشگاه فنلاند شرقی، مطالعاتی وجود دارد که احتمال می‌دهد میکروپلاستیک‌ها نیز قادر به تحریک پاسخ‌های التهابی در بدن باشند. در مطالعه‌ای که در سال ۲۰۲۴ انجام شد، مشخص گردید افرادی که در پلاک شریان گردنشان میزان بالاتری از میکرو یا نانوپلاستیک داشتند، تا پنج برابر بیشتر در معرض خطر سکته قلبی یا مغزی قرار داشتند. گرچه مکانیزم دقیق این موضوع هنوز روشن نیست، اما احتمال نقش التهاب مزمن در این فرآیند وجود دارد.
افزون بر این، تحقیقات سال ۲۰۲۲ نشان داد که قرار گرفتن باکتری‌های مفید روده در معرض نوعی از پلاستیک رایج در بسته‌بندی مواد غذایی، ممکن است به رشد باکتری‌های التهابی و اختلال در هضم کمک کند. همچنین، برخی از ترکیبات شیمیایی موجود روی سطح ذرات میکروپلاستیک احتمالاً باعث اختلال در عملکرد هورمون‌ها و تنظیم خواب، اشتها و پیام‌رسانی در بدن می‌شوند.
آیا می‌توان میکروپلاستیک‌ها را از بدن دفع کرد؟
خبر خوب این است که تمام ذرات پلاستیکی برای همیشه در بدن باقی نمی‌مانند. به‌گفته دکتر کمپن، بسیاری از میکروپلاستیک‌ها به‌ویژه ذرات بزرگ‌تر مانند تکه‌های جداشده از تخته‌های پلاستیکی آشپزی، مستقیماً از طریق روده بزرگ دفع می‌شوند. او می‌گوید: «شواهدی وجود دارد که بخش عمده‌ای از این ذرات از طریق مدفوع از بدن خارج می‌شوند.» همچنین مواد شیمیایی موجود در میکروپلاستیک‌ها نیز، در صورتی که تماس با منبع آنها متوقف شود، از بدن دفع می‌شوند.
به گفته دکتر وودراف، استاد دانشگاه کالیفرنیا، کاهش مواجهه با این مواد می‌تواند سطح آنها را در بدن کاهش دهد، اگرچه او نیز خاطرنشان می‌کند که به‌دلیل همه‌گیری استفاده از پلاستیک، جایگزینی این مواد در خون به‌سرعت رخ می‌دهد. در مقابل، ذرات ریزتر یا نانوپلاستیک‌ها ممکن است به‌راحتی از بدن خارج نشوند. این ذرات گاهی وارد سلول‌ها می‌شوند و با تشکیل لایه‌ای از پروتئین دور خود، قادر به حرکت در بدن و حتی عبور از سدهای زیستی مختلف خواهند بود.
راه‌هایی برای کاهش آثار منفی میکروپلاستیک‌ها
با توجه به اینکه حذف کامل میکروپلاستیک‌ها از زندگی روزمره دشوار است، پژوهشگران بر کاهش اثرات آنها بر بدن تمرکز کرده‌اند. در حال حاضر، درمان قطعی برای اثرات میکروپلاستیک‌ها وجود ندارد، اما برخی اصلاحات در رژیم غذایی ممکن است کمک‌کننده باشند.
آنتی‌اکسیدان‌ها، دشمن التهاب: مطالعه‌ای که در فوریه ۲۰۲۴ توسط زارعی و همکارانش منتشر شد، نشان داد آنتی‌اکسیدان‌ها ممکن است از طریق کاهش التهاب، اثرات مضر میکروپلاستیک‌ها را کاهش دهند. به‌طور خاص، ترکیبی گیاهی به نام «آنتوسیانین» که به‌طور طبیعی در میوه‌های بنفش و آبی مانند انگور و انواع توت‌ها یافت می‌شود، می‌تواند در برابر کاهش سطح هورمون‌های تستوسترون و استروژن، کاهش کیفیت اسپرم و دیگر اختلالات مرتبط با باروری ناشی از میکروپلاستیک‌ها، اثر محافظتی داشته باشد. علاوه بر این، تحقیقات پیشین آنتوسیانین را با تنظیم بهتر قند خون، تقویت سلامت قلب و کاهش خطر آلزایمر مرتبط دانسته‌اند.
تغذیه سالم، سپر دفاعی بدن: هرچند تغذیه سالم راه‌حلی قطعی برای مقابله با میکروپلاستیک‌ها نیست، اما پژوهشگران بر این باورند که بدنی سالم بهتر می‌تواند در برابر اثرات منفی این ذرات مقاومت کند. حفظ وزن سالم، پرهیز از چاقی و کاهش التهاب عمومی بدن از جمله اقداماتی است که توصیه می‌شود. به گفته وودراف، تغذیه مناسب به بدن کمک می‌کند تا در برابر انواع تهدیدات از جمله میکروپلاستیک‌ها مقاومت نشان دهد. او توصیه می‌کند که رژیم غذایی افراد باید شامل میوه‌ها و سبزیجات تازه، گوشت‌های فرآوری‌نشده، حبوبات و ماهی باشد. رژیم‌هایی که بر سبزیجات، آجیل، غلات کامل و فیبر بالا تمرکز دارند، به بهبود وضعیت میکروبیوم روده نیز کمک می‌کنند. همچنین، رژیم غذایی مدیترانه‌ای با کاهش خطر دیابت نوع ۲، بهبود سطح هورمون‌ها و کاهش التهاب مرتبط است. وودراف در پایان می‌افزاید: «در مطالعات مربوط به آلاینده‌هایی مانند سرب نیز دیده‌ایم که رژیم غذایی متعادل می‌تواند برخی آسیب‌ها را کاهش دهد.»
با آن‌که پاکسازی کامل بدن از میکروپلاستیک‌ها ممکن نیست، اما شواهد علمی نشان می‌دهند که اصلاح تغذیه، پرهیز از چاقی، مصرف آنتی‌اکسیدان‌ها و کاهش تماس با منابع پلاستیکی می‌تواند در کاهش آثار زیان‌بار این ذرات مؤثر باشد. در حالی که تحقیقات در این زمینه هنوز در حال پیشرفت است، پیروی از سبک زندگی سالم می‌تواند نخستین گام مهم برای کاهش آسیب‌های ناشی از آلودگی‌های نوظهور قرن بیست‌و‌یکم باشد.
