به گزارش خبر فوری، گزارش‌ها حاکی از آن است که تمام موجودی آیفون ۱۷ در دیجی‌کالا، بزرگ‌ترین پلتفرم خرید آنلاین ایران، تنها چند ساعت پس از عرضه، کاملا فروش رفت.
این در حالی است که میانگین حقوق ماهانه در ایران حدود ۲۰ میلیون تومان (تقریباً ۱۸۰ دلار) است؛ بنابراین، خرید آیفون ۱۷ به اندازه بیش از ۱۵ ماه درآمد یک کارمند عادی هزینه دارد. با این وجود، بسیاری از ایرانیان همچنان حاضرند برای داشتن جدیدترین گوشی اپل وام بگیرند، دارایی شخصی خود را بفروشند یا پس‌انداز طولانی‌مدت خود را خرج کنند.
آیفون: از ابزار تکنولوژیک تا نماد منزلت اجتماعی
جامعه‌شناسان این پدیده را تنها به عنوان علاقه به فناوری نمی‌بینند، بلکه آن را نشانه‌ای از میل به تمایز و منزلت اجتماعی تفسیر می‌کنند. به گفته آنان، آنچه در ایران در قالب پدیده‌ای به نام «آیفونیسم» ظهور کرده، فراتر از یک شور تکنولوژیک است؛ این پدیده به نماد مصرف‌گرایی نمایشی و تمایل به خودنمایی طبقاتی تبدیل شده است.
ویدئویی در این باره را از اینجا ببینید:
این رفتار به وضوح با نظریه اقتصاددان و جامعه‌شناس آمریکایی، تورسِت وبلن همخوانی دارد. وبلن معتقد بود که بسیاری از مردم، کالاهای لوکس را نه به خاطر نیاز واقعی، بلکه برای نمایش ثروت، جایگاه اجتماعی و قدرت اقتصادی خود خریداری می‌کنند. این نوع مصرف، بیشتر «نمایشی» است تا «کاربردی» و هدف آن، جلب توجه و تأیید اجتماعی است.
امان‌الله قرائی‌مقدم جامعه‌شناس معتقد است «اگر مصرف بر پایه محصولات داخلی باشد، می‌تواند به تقویت اقتصاد ملی کمک کند. اما تمایل افراطی به برندهای لوکس خارجی، هم به اقتصاد کشور ضربه می‌زند و هم به هویت فرهنگی ما آسیب می‌رساند.»
او تأکید می‌کند که در جامعه‌ای که ارزش‌های مصرفی غالب شود، کالاهای وارداتی نه تنها به‌عنوان ابزار رفاه، بلکه به عنوان شاخص منزلت اجتماعی شناخته می‌شوند. در چنین شرایطی، برندهایی مانند اپل، دیگر تنها شرکت‌های فناوری نیستند، بلکه نشانه‌ای از موفقیت و پرستیژ به شمار می‌آیند.
روان‌شناسی رقابت و خودنمایی
از نگاه روان‌شناسان، این رفتار بیش از آنکه از نیاز به فناوری ناشی شود، حاصل فشار اجتماعی و میل به برتری‌جویی است.
نسیم نوری روان‌شناس در این‌باره می‌گوید: «نمایش دادن، مقایسه اجتماعی و میل به برتر دیده شدن از عوامل اصلی مصرف‌گرایی هستند. حتی اگر محصولات داخلی هم تولید شوند، تا زمانی که انگیزه، رقابت و جلب تحسین دیگران باشد، مصرف‌گرایی ادامه خواهد داشت.»
به گفته او، افراد در شبکه‌های اجتماعی و محیط‌های شهری دائماً در حال مقایسه با دیگران‌اند؛ هر کس می‌خواهد از دیگری جلوتر باشد، مدرن‌تر به نظر برسد یا حس «موفق بودن» را القا کند. در چنین فرهنگی، داشتن آیفون جدید، بیشتر از یک وسیله ارتباطی، بیانی از جایگاه و موفقیت شخصی محسوب می‌شود.
فروش کلیه برای خرید آیفون!
در سال‌های اخیر، کاربران فارسی‌زبان در شبکه‌های اجتماعی بارها شوخی‌هایی با مضمون «فروش کلیه برای خرید آیفون» منتشر کرده‌اند. اما اکنون، این طنز تلخ بیش از هر زمان دیگری به واقعیت نزدیک شده است.
افزایش چشمگیر قیمت کالاهای لوکس، اختلاف طبقاتی، فشار اجتماعی و میل به نمایش ثروت، باعث شده بسیاری از جوانان ایرانی برای خرید یک گوشی، وام‌های سنگین بگیرند یا دارایی‌های ضروری خود را بفروشند.
مجید صفارنیا جامعه‌شناس اجتماعی در تحلیل این پدیده می‌گوید: «مصرف‌گرایی در ایران به یک نظام ارزشی اجتماعی تبدیل شده است که در آن ارزش انسان‌ها بر اساس آنچه دارند و برندهایی که نمایش می‌دهند، سنجیده می‌شود. رسانه‌ها در این میان نقش مهمی دارند؛ آنها باید در برابر این ارزش‌های تحریف‌شده بایستند.»
صفارنیا بر این باور است که فرهنگ نمایش‌محور مصرف در ایران، در کنار مشکلات اقتصادی، باعث شکل‌گیری نوعی بی‌اعتمادی و رقابت ناسالم میان اقشار جامعه شده است. او پیشنهاد می‌کند که برنامه‌هایی با عنوان‌هایی مانند «نه به مصرف‌گرایی» در رسانه‌ها و مدارس اجرا شود تا مردم به ارزش‌های واقعی‌تری مانند یادگیری، عشق، خانواده و ارتباط انسانی توجه کنند.
مصرف‌گرایی؛ از نیاز تا بحران فرهنگی
پدیده «آیفونیسم» تنها نماد علاقه به فناوری نیست، بلکه بازتابی از بحران هویت و فشار اجتماعی در جامعه مدرن ایران است. بسیاری از مردم، به‌ویژه جوانان، برای احساس تعلق و احترام اجتماعی، به مصرف کالاهای خاص روی آورده‌اند.
در چنین فرهنگی، داشتن آیفون جدید، نه صرفاً یک انتخاب، بلکه راهی برای دیده شدن و تأیید شدن است. این چرخه رقابت، نه‌تنها به افزایش نابرابری اقتصادی دامن می‌زند، بلکه ارزش‌های فرهنگی مانند قناعت، استقلال اقتصادی و سادگی را نیز تضعیف می‌کند.
کارشناسان هشدار می‌دهند که اگر جامعه نتواند میان «نیاز واقعی» و «نیاز نمایشی» تمایز قائل شود، مصرف‌گرایی به سرعت به بحران فرهنگی و اقتصادی بدل می‌شود. راهکار آنها، آموزش و آگاهی‌بخشی عمومی، ترویج حمایت از تولید داخلی و ایجاد فرهنگ مصرف آگاهانه است.
ماجرای آیفون ۱۷ در ایران، تنها داستان یک گوشی نیست؛ بلکه آیینه‌ای از جامعه‌ای است که در آن نمایش، گاهی مهم‌تر از واقعیت شده است.
در حالی که بسیاری از مردم برای گذران زندگی با مشکلات اقتصادی دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند، بازار کالاهای لوکس همچنان داغ است؛ نشانه‌ای از شکاف عمیق میان «نیاز» و «نمایش» در دنیای امروز ایرانیان.
