تشدید فرونشست زمین در همه نقاط ایران

باخیش خبر : فرونشست در ایران دیگر یک هشدار محیط‌زیستی نیست، بلکه بحرانی ملی است که سال‌ها زیر سایه بی‌توجهی و شعار‌های تکراری پنهان مانده است. این پدیده آرام، اما مرگبار، اکنون بیش از نیمی از سکونتگاه‌های کشور را تهدید می‌کند و بنا بر گزارش‌های رسمی، حدود ۴۲ میلیون ایرانی روی پهنه‌هایی زندگی می‌کنند که در حال نشست زمین هستند.
تا امروز ۳۸۰ شهر و نزدیک به ۹ هزار روستا به درجات مختلف درگیر فرونشست شده‌اند؛ از دشت‌های اصفهان و ورامین گرفته تا کرمان، مشهد و حتی حاشیه تهران. در برخی مناطق، زمین سالانه تا ۳۱ سانتی‌متر فرو می‌رود، نرخی که ایران را در فهرست کشور‌های با بیشترین فرونشست در جهان قرار داده است.
با این حال، واکنش دولت‌ها در دو دهه گذشته بیشتر در حد تشکیل چند کارگروه و واکنش‌های مقطعی بوده است. نه برنامه ملی مشخصی برای مهار برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی وجود دارد، نه نظامی برای پایش مستمر این پدیده. حالا طبق آخرین گزارش‌ها، ۱۰۶ دشت کشور به مرحله فرونشست غیرقابل بازگشت رسیده‌اند؛ یعنی زمین دیگر توان بازسازی خود را ندارد. کارشناسان می‌گویند اگر روند کنونی ادامه یابد، فرونشست در ایران به بحرانی فراتر از خشکسالی و زلزله بدل خواهد شد، بحرانی که شاید دیرتر حس شود، اما تبعاتش تا دهه‌ها بر سر این سرزمین خواهد ماند.
در رابطه با این موضوع، رضا شهبازی مدیرکل دفتر مخاطرات زمین شناسی، مهندسی و زیست محیطی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور می‌گوید: فرونشست به هیچ‌وجه پدیده تازه‌ای نیست؛ نه برای کشور، نه برای سازمان زمین‌شناسی. در واقع، اصلاً پدیده جدیدی محسوب نمی‌شود. در سازمان زمین‌شناسی، سابقه مطالعه و بررسی این پدیده بسیار طولانی است؛ مکاتبات اداری و رسمی در این زمینه دست‌کم به بیست سال پیش بازمی‌گردد.
وی ادامه داد: ما این سوابق رسمی را در اختیار داریم که در دولت‌های مختلف، از اوایل دهه ۸۰ تاکنون، بار‌ها اعلام و پیگیری شده است. گزارش‌های علمی، نقشه‌ها، اسناد رسمی و مستنداتی هم وجود دارد که پشتوانه علمی این مطالعات بوده‌اند.
او درباره پیگیری این موضوع توسط سازمان‌ها و نهاد‌های مختلف نیز بیان کرد: در دولت دوازدهم، تقویت «کارگروه سازگاری با کم‌آبی» به‌طور جدی در دستور کار قرار گرفت و از نظر اداری و اجرایی نیز دنبال می‌شد. همان زمان، پیشنهاد تشکیل «کارگروه ملی فرونشست» را ارائه کردیم. در دولت سیزدهم این پیشنهاد به نتیجه رسید، اما تصمیم بر آن شد که کارگروه ملی فرونشست به‌صورت مستقل تشکیل نشود و در عوض، مسائل مربوط به فرونشست ذیل «کارگروه ملی سازگاری با کم‌آبی» پیگیری شود.
شهبازی بیان کرد: این تصمیم برای ما هم مطلوب بود، چون مهم این بود که نهادی تخصصی وجود داشته باشد تا کارشناسان و نمایندگان دستگاه‌های مختلف بتوانند موضوع را به‌صورت متمرکز دنبال کنند. البته فرونشست جنبه‌های مخاطره‌آمیز هم دارد؛ مثل بروز ترک، شکاف و تخریب ساختمان‌ها که قرار شد این بخش‌ها ذیل «قانون مدیریت بحران» پیگیری شود.
مدیرکل دفتر مخاطرات زمین شناسی، مهندسی و زیست محیطی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور گفت: بنابراین جمع‌بندی در اواخر دولت دوازدهم و اوایل دولت سیزدهم این بود که موضوع فرونشست در دو مسیر پیش برود؛ نخست، در قالب کارگروه سازگاری با کم‌آبی (برای جنبه‌های فنی و منابع آب زیرزمینی) و دوم، ذیل قانون مدیریت بحران (برای آثار و پیامد‌های مخاطره‌آمیز آن).
وی درباره پیگیری این موضوع در دولت‌ها نیز توضیح داد: سوابق نشان می‌دهد چه در دولت دوازدهم، چه سیزدهم و چه حتی چهاردهم، این موضوع همواره مطرح بوده است. ما با پدیده‌ای مواجهیم که دامنه‌گیر و بلندمدت است. در سه تا پنج سال گذشته خشکسالی شدیدی را پشت سر گذاشته‌ایم و فشار زیادی بر منابع آب زیرزمینی وارد شده است؛ در نتیجه، فرونشست شدت و گستره بیشتری پیدا کرده و دوباره در مرکز توجه قرار گرفته است. اما مطمئنم اگر سال آبی مناسبی پیش بیاید و فشار بر منابع آب کاهش پیدا کند، این موضوع دوباره به فراموشی سپرده خواهد شد؛ یعنی همان چرخه واکنشی ما تکرار می‌شود.
شهبازی هشدار داد: در کشور ما متأسفانه نسبت به مسائل طبیعی چه در حوزه مخاطرات طبیعی و چه در مدیریت منابع آب، بیشتر واکنشی عمل می‌کنیم تا کنشگرانه و در مورد فرونشست زمین نیز همین نکته صدق می‌کند.
وی گفت: خوشبختانه رئیس‌جمهور توجه ویژه‌ای به این مسئله نشان داده‌اند که نشانه مثبتی است. اگر این حساسیت در بدنه مدیریتی دولت چهاردهم هم تقویت شود، می‌تواند راهبرد‌ها را از حالت واکنشی به سمت کنشگری سوق دهد؛ یعنی در مدیریت منابع آب و مخاطرات طبیعی، فعال‌تر و آینده‌نگرتر عمل کنیم.
مدیرکل دفتر مخاطرات زمین شناسی، مهندسی و زیست محیطی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور خاطرنشان کرد: ما آمادگی کامل داریم، چون این سرزمین متعلق به ماست و دوره‌های خشک و مرطوب را در چرخه طبیعی خود تجربه می‌کند. ذات طبیعت ایران کم‌آبی است؛ باید یاد بگیریم سرزمین خود را بهتر بشناسیم و هوشمندانه‌تر با آن رفتار کنیم.
وی در پاسخ به اینکه آیا در این سال‌ها نرخ فرونشست افزایش پیدا کرده است، گفت: بله، طبیعی است؛ چون خشکسالی گسترده‌تر شده و فشار بر منابع آب زیرزمینی افزایش یافته، در نتیجه، فرونشست هم شدت پیدا کرده است.