به گزارش باخیش خبر، دانشگاه‌ها از دیرباز نه‌تنها محل تحصیل و تولید دانش، بلکه بستر شکل‌گیری تعاملات فرهنگی و ارتباطات بین‌المللی بوده‌اند. در جهان امروز، دیپلماسی علمی به یکی از ابزارهای مؤثر سیاست خارجی کشورها تبدیل شده است؛ دیپلماسی‌ای که از مسیر علم، پژوهش و تبادل دانشجو، ملت‌ها را به هم پیوند می‌دهد.
در این میان، دانشگاه تبریز به‌عنوان دومین دانشگاه قدیمی ایران، با پیشینه‌ای درخشان و ظرفیت‌های علمی کم‌نظیر، در سال‌های اخیر توانسته است گامی بزرگ در مسیر جذب دانشجویان خارجی بردارد و چهره‌ای تازه از تبریز و ایران را به جهانیان نشان دهد.
دانشگاه‌ها؛ موتور محرک دیپلماسی علمی و فرهنگی
دانشگاه‌ها در دهه‌های اخیر بیش از هر زمان دیگر در خط مقدم دیپلماسی فرهنگی کشورها قرار گرفته‌اند. جذب دانشجوی خارجی، علاوه بر رشد جایگاه علمی دانشگاه‌ها، فرصتی طلایی برای معرفی فرهنگ، زبان و ارزش‌های ملی است.
دانشجویان بین‌المللی پس از فارغ‌التحصیلی، به سفیران فرهنگی کشور میزبان تبدیل می‌شوند؛ افرادی که در جایگاه‌های مدیریتی، علمی و سیاسی کشورهای خود قرار می‌گیرند و ناخودآگاه از منافع و جایگاه کشور محل تحصیل خود دفاع می‌کنند.
کشورهایی چون ترکیه، چین و مالزی سال‌هاست از این ابزار نرم برای افزایش نفوذ فرهنگی و سیاسی خود استفاده می‌کنند. برای نمونه، ترکیه با تربیت رایگان هزاران دانشجوی آفریقایی در دانشگاه‌هایش، شبکه‌ای از نخبگان ترک‌دوست در سراسر قاره سیاه ایجاد کرده است.
رئیس دانشگاه تبریز در توضیح این موضوع می‌گوید: «دانشجویان خارجی پس از فارغ‌التحصیلی می‌توانند به عنوان سفیران ایران در کشور خودشان عمل کنند. این افراد با شناختی که از فرهنگ، زبان و مردم ایران پیدا می‌کنند، در آینده به توسعه همکاری‌های علمی، فرهنگی و حتی اقتصادی میان کشورها کمک خواهند کرد.»
محمدتقی اعلمی با اشاره به تجربه کشورهایی چون ترکیه ادامه می‌دهد: «ترکیه در سال‌های اخیر توانسته با جذب دانشجویانی از قاره آفریقا، نفوذ فرهنگی و سیاسی خود را گسترش دهد. بسیاری از فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های ترکیه در کشورشان به مقام‌های بالای دولتی رسیده‌اند و این یعنی دیپلماسی علمی مؤثر. ما نیز باید از این تجربه برای تقویت ارتباطات فرهنگی و علمی ایران استفاده کنیم.»
او ادامه می‌هد: «در حال حاضر بیش از سه هزار و ۸۰۰ دانشجوی خارجی از هفت کشور جهان در دانشگاه تبریز تحصیل می‌کنند. تاکنون نیز بیش از هزار نفر از این دانشجویان در مقاطع مختلف از دانشگاه فارغ‌التحصیل شده‌اند.»
اعلمی اضافه می‌کند: «دانشگاه تبریز دومین دانشگاه قدیمی کشور بعد از تهران است و مدارک آن در سطح بین‌المللی از اعتبار بالایی برخوردار است. به همین دلیل، تقاضا برای تحصیل در این دانشگاه از کشورهای مختلف بسیار زیاد است.»
او با اشاره به رشد جذب دانشجویان خارجی در سال جاری می‌گوید: «فقط در سال تحصیلی جدید، ۷۱۴ دانشجوی خارجی پذیرش شده‌اند که ۸۵ درصد آن‌ها از کشور عراق هستند.»
سهم عمده عراقی‌ها در میان دانشجویان خارجی
آمارها نشان می‌دهد که دانشجویان عراقی بیشترین سهم را در میان دانشجویان خارجی ایران دارند و تبریز نیز از این قاعده مستثنی نیست.
به گفته‌ی اعلمی، «۸۰ درصد کل دانشجویان خارجی کشور اتباع عراقی هستند» و دانشگاه تبریز نیز با توجه به موقعیت جغرافیایی و فرهنگی‌اش، یکی از مقاصد اصلی آنان است.
اعلمی توضیح می‌دهد: «اکنون پس از دانشگاه قم، دانشگاه تبریز بیشترین تعداد دانشجویان خارجی را در میان دانشگاه‌های ایران دارد. حضور این دانشجویان فرصت ارزشمندی است که باید با برنامه‌ریزی درست از آن بهره برد.»
او البته هشدار می‌دهد که این روند باید با دقت و سیاست‌گذاری همراه باشد: «پذیرش دانشجوی خارجی نباید صرفاً به خاطر افزایش آمار باشد. اگر بدون برنامه انجام شود، می‌تواند به جایگاه علمی دانشگاه‌ها آسیب بزند. باید کیفیت آموزش و تناسب فرهنگی در نظر گرفته شود.»
جذب هدفمند، نه صرفاً اقتصادی
مسئولان دانشگاه تبریز تأکید دارند که سیاست این دانشگاه در جذب دانشجویان خارجی بر پایه کیفیت علمی و اهداف فرهنگی است، نه فقط درآمد.
در همین راستا مدیر همکاری‌های علمی و بین‌المللی دانشگاه تبریز نیز می‌گوید: «جذب دانشجویان خارجی در دانشگاه تبریز در یک فرایند دقیق و بر اساس فراخوان از پیش اعلام‌شده انجام می‌شود. مدارک متقاضیان به گروه‌های آموزشی ارسال می‌شود و با توجه به معدل، سن، سوابق تحصیلی و ظرفیت دانشگاه بررسی می‌شود. نهایتاً فقط ۱۵ تا ۲۰ درصد متقاضیان موفق به پذیرش می‌شوند.»
سعید شجاعی در ادامه با ارائه آماری از متقاضیان اخیر می‌گوید: «سال گذشته۷ هزار و ۲۰۰ نفر برای تحصیل در دانشگاه تبریز درخواست دادند که حدود ۱۹ درصد آن‌ها پذیرفته شدند. امسال هم از میان ۵ هزار و ۶۰۰ متقاضی، فقط ۱۵ درصد پذیرش شدند.»
او تأکید می‌کند که دانشگاه تبریز دانشجوی سطح پایین علمی را پذیرش نمی‌کند و هدف، تقویت جایگاه دانشگاه در عرصه علمی و بین‌المللی است.
آمارها و ترکیب دانشجویان خارجی
شجاعی درباره ترکیب ملیت دانشجویان خارجی دانشگاه تبریز چنین توضیح می‌دهد: «در حال حاضر حدود سه هزار و ۸۰۰ دانشجوی خارجی در دانشگاه تحصیل می‌کنند که به ترتیب از کشورهای عراق، ترکیه، افغانستان، جمهوری آذربایجان، پاکستان، چین و سوریه هستند.»
او اضافه می‌کند: «اولین دوره جذب دانشجویان خارجی در سال ۱۳۹۵ با حضور شش دانشجو از گرجستان و جمهوری آذربایجان آغاز شد. اکنون پس از هشت سال، بیش از هزار و پنج نفر از دانشجویان خارجی از دانشگاه تبریز فارغ‌التحصیل شده‌اند.»
۶۰ میلیون دلار ارزآوری مستقیم برای اقتصاد منطقه
اگرچه جذب دانشجوی خارجی در تبریز رویکردی علمی دارد، اما منافع اقتصادی آن نیز غیرقابل‌انکار است.
شجاعی در این باره می‌گوید: «هزینه هر ترم تحصیل دانشجویان خارجی بسته به رشته، بین ۸۰۰ تا هزار دلار است. اما اگر هزینه‌های اقامت، تغذیه، حمل‌ونقل و سایر مخارج را در نظر بگیریم، هر دانشجوی خارجی در هر ترم حدود شش هزار دلار هزینه می‌کند.»
بر اساس محاسبات دانشگاه، حضور بیش از ۳ هزار و ۸۰۰ دانشجوی خارجی، حداقل ۶۰ میلیون دلار ارزآوری مستقیم برای تبریز و منطقه آذربایجان شرقی دارد.
شجاعی این موضوع را «ظرفیت بزرگ توسعه‌ای» می‌داند و می‌گوید: «حضور دانشجویان خارجی تنها به معنای شهریه نیست. این دانشجویان در شهر زندگی می‌کنند، خرید می‌کنند، از خدمات استفاده می‌کنند و در نتیجه اقتصاد محلی را فعال می‌سازند.»
گردشگری علمی؛ حضور دائمی فرهنگ و سرمایه
حضور دانشجویان خارجی در تبریز نوعی گردشگری پایدار و مستمر را نیز به همراه آورده است.
خانواده‌ها و دوستان این دانشجویان اغلب برای دیدار آنان به تبریز سفر می‌کنند و در نتیجه جریان مستمری از گردشگران فرهنگی وارد شهر می‌شود.
شجاعی در این باره می‌گوید: «دانشجویان خارجی علاوه بر تحصیل، با فرهنگ، زبان و آداب مردم ایران آشنا می‌شوند. بسیاری از آن‌ها خانواده‌های خود را برای بازدید از ایران دعوت می‌کنند و این خود نوعی گردشگری علمی و فرهنگی ایجاد می‌کند.»
به گفته او، این فرایند به شناساندن چهره واقعی ایران در میان ملت‌های منطقه کمک می‌کند و نوعی دیپلماسی نرم فرهنگی است که آثار ماندگاری دارد.
آموزش زبان فارسی؛ پل ارتباطی میان فرهنگ‌ها
یکی از اقدامات مهم دانشگاه تبریز در این مسیر، تأسیس مرکز آموزش زبان فارسی برای دانشجویان خارجی است.
شجاعی درباره این طرح می‌گوید: «از سال ۱۳۹۸ مجوز مرکز آموزش زبان فارسی را از شورای گسترش آموزش عالی دریافت کردیم. بر اساس برنامه، دانشجویان خارجی در ترم اول باید واحدهای زبان فارسی را بگذرانند تا بتوانند در محیط دانشگاه و شهر به راحتی ارتباط برقرار کنند.»
او ادامه می‌دهد: «در کنار زبان فارسی، دانشجویان می‌توانند زبان دوم خود را انگلیسی یا عربی انتخاب کنند. هدف ما این است که ارتباط علمی و فرهنگی بین دانشجویان و جامعه ایرانی تقویت شود.»
این اقدام موجب شده تا دانشجویان خارجی با فرهنگ بومی و مذهبی تبریز آشنا شوند و از بروز سوءتفاهم‌های فرهنگی کاسته شود.
افزایش اعتبار بین‌المللی دانشگاه تبریز
حضور دانشجویان بین‌المللی تنها جنبه فرهنگی ندارد، بلکه در رتبه‌بندی‌های جهانی دانشگاه‌ها نیز نقشی کلیدی دارد.
اعلمی با اشاره به این نکته می‌گوید: «یکی از شاخص‌های مهم در نظام‌های رتبه‌بندی بین‌المللی، نسبت دانشجویان خارجی است. بنابراین جذب هدفمند این دانشجویان می‌تواند جایگاه دانشگاه تبریز را در سطح جهانی ارتقا دهد.»
به گفته او، دانشگاه تبریز با تکیه بر کیفیت آموزشی و زیرساخت‌های مناسب، در حال تبدیل شدن به یکی از دانشگاه‌های مرجع در منطقه است.
چالش‌ها و الزامات آینده
در کنار فرصت‌های فراوان، جذب دانشجوی خارجی بدون چالش نیست. تفاوت‌های فرهنگی، سبک زندگی و گاه مسائل اقامتی یا آموزشی می‌تواند اصطکاک‌هایی ایجاد کند.
کشورهای پیشرفته با آموزش‌های فرهنگی ویژه برای دانشجویان جدیدالورود، این اصطکاک را به حداقل می‌رسانند.
در تبریز نیز ایجاد دوره‌های آموزشی فرهنگی، کلاس‌های آشنایی با جامعه ایرانی و حمایت‌های روان‌شناختی می‌تواند به تداوم این روند موفق کمک کند.
آنچه در سال‌های اخیر در دانشگاه تبریز رخ داده، صرفاً یک پروژه آموزشی نیست؛ بلکه یک تحول راهبردی در دیپلماسی علمی کشور است.
دانشگاه تبریز با جذب دانشجوی خارجی، نه‌تنها جایگاه خود را در عرصه آموزش عالی منطقه تثبیت کرده، بلکه به یک محور فعال ارتباطات فرهنگی، اقتصادی و علمی میان ایران و کشورهای همسایه تبدیل شده است.
از منظر اقتصادی، حضور این دانشجویان سالانه ده‌ها میلیون دلار ارز وارد اقتصاد شهری می‌کند؛ از منظر فرهنگی، ارتباطی عمیق میان ملت‌ها می‌سازد و از منظر علمی باعث ارتقای جایگاه دانشگاه در نظام‌های رتبه‌بندی جهانی می‌شود.
به تعبیر دقیق‌تر، هر دانشجوی خارجی، سفیری است که پیام صلح، علم و فرهنگ ایرانی را به سرزمین خود می‌برد و تبریز، با تکیه بر میراث علمی و تاریخی خود، در حال تبدیل شدن به یکی از قطب‌های اصلی دیپلماسی علمی ایران در قرن بیست‌ویکم است.
