ایران در مقایسه با کشورهای پیشتاز منطقه به‌دلیل افزایش هم‌زمان سرطان ریه در مردان، عملکرد ضعیف‌تری داشته است و مرگ‌ومیر ناشی از بیماریهای مزمن غیرواگیردار در یک دهه گذشته افزایش یافته است.
به‌تازگی مطالعه‌ای تازه در نشریه لنست منتشر شده که نشان می‌دهد، مرگ‌ومیر ناشی از بیماریهای مزمن غیرواگیردار در ایران در یک دهه گذشته رو به افزایش است. این مطالعه، تغییرات مرگ‌ومیر ناشی از بیماریهای غیرواگیر مانند سرطان، بیماریهای قلبی و عروقی، دیابت و… را در بازه زمانی ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۹ و در ۱۸۵ کشور بین سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۹ بررسی کرده است و نتایج آن نشان می‌دهد که خطر مرگ ناشی از بیماریهای مزمن مانند سرطان، بیماریهای قلبی و دیابت در تقریباً ۱۵۰ کشور (۱۵۲ کشور برای زنان و ۱۴۷ کشور برای مردان) کاهش یافته است، اما در ۳۳ کشور برای زنان و ۳۸ کشور برای مردان افزایش داشته است.
در سال ۱۴۰۰ آخرین پیمایش ملی عوامل خطر بیماریهای غیرواگیردار در ایران انجام شده و داده‌های این پیمایش نشان می‌دهد کمتر از ۲۰ درصد زنان ۳۰ تا ۵۰ سال تست غربالگری سرطان دهانه رحم و تنها حدود ۱۵ درصد زنان بالای ۵۰ سال ماموگرافی انجام داده‌اند. غربالگری سرطان روده بزرگ و پروستات هم در جمعیت هدف، کمتر از ۱۰ درصد بوده است.
براساس داده‌های این پیمایش، مصرف ناکافی میوه و سبزی، مصرف بالای نمک، کم‌تحرکی، استعمال دخانیات، شیوع بالای فشار خون و دیابت و پوشش پایین غربالگری سرطان، از مهم‌ترین عوامل افزایش بیماریهای مزمن غیرواگیردار در ایران هستند.
اردلان بهرامی، یک‌دهه است که پزشک خانواده در استان فارس است. او می‌گوید، تجربه شغلی‌اش در این یک‌دهه نشان می‌دهد که بیماریهای غیرواگیردار در حال بیشترشدن است: «از هر هشت ایرانی بالای ۱۸ سال، یک‌نفر فشار خون مزمن دارد و بسیاری از آنها تا زمانی که عوارضی عود کند، شناسایی نمی‌شوند. از هر هفت ایرانی بالای ۲۵ سال، یک‌نفر دیابت دارد که باز هم درصد بالایی از آنها تا زمانی که روی چشم‌ها یا ارگان‌های بیرونی اثری گذاشته باشد، شناسایی نمی‌شوند.»
یکی دیگر از بیماری‌هایی که بهرامی در یک‌دهه اخیر به‌طور ویژه در زنان با آن روبه‌رو بوده، بیماریهای مرتبط با تیروئید است: «یکی دیگر از بیماری‌هایی که من با آن زیاد روبه‌رو شدم، مشکلات کم‌کاری تیروئید و نودول‌های تیروئید و سرطان تیروئید است. اغلب آنها هم در میان زنان رخ می‌دهد که می‌تواند سرنخی برای بررسی بیشتر باشد. من نمی‌دانم علت این شیوع زیاد چیست، اما در تشخیص‌هایم یا نودول تیروئید را تشخیص می‌دهم یا کم‌کاری تیروئید در زنان و پس از آن، سرطان تیروئید است که تشخیص می‌دهم.»
او می‌گوید: «زمانی‌که به‌عنوان پزشک خانواده به من مراجعه می‌کنند، می‌خواهند برای آنها چکاپ کامل بنویسم و فکر می‌کنند این چکاپ همه بیماری‌ها را به آنها نشان می‌دهد. من آنها را روشن می‌کنم که به‌عنوان مثال برای سرطان پستان، آزمایش خاصی وجود ندارد و باید ماموگرافی در سن خاصی انجام شود یا برای سرطان دهانه رحم، باید تست پاپ‌اسمیر بدهند یا برای سرطان ریه، باید سی‌تی‌اسکن انجام دهند و آزمایش بسیاری از این موارد را نشان نمی‌دهد. آنچه مردم به آن چکاپ کامل می‌گویند، باعث تشخیص تقریباً هیچ نوعی از سرطان‌ها نمی‌شود.»
بهرامی سیاست پزشک خانواده را برای پیشگیری از بیماریهای مزمن غیرواگیردار، موثر نمی‌داند: «برنامه پزشک خانواده به‌اندازه کافی شلوغ است و به‌همین‌دلیل غربالگری سرطان در آن مقفول ماند و باید برنامه جدایی برای آن در نظر بگیرند که هم سیستم بهداشت در کل کشور چابک‌تر باشد، هم اطلاع‌رسانی عمومی درباره آن وجود داشته باشد.»
مطاله نشریه لنست نشان می‌دهد در ایران، مرگ‌ومیر ناشی از بیماریهای مزمن در زنان بالای ۶۵ سال در سال‌های ۲۰۱۹–۲۰۱۰ افزایش یافته و درنتیجه احتمال مرگ قبل از ۸۰ سال، برای زنان بیشتر شده است. مسئله‌ای که اگر به آن توجه نشود، می‌تواند به کاهش نرخ امید به زندگی زنان منجر شود.
در سال ۲۰۱۹، زنان ژاپن و کره‌جنوبی و مردان سنگاپور و سوئیس کمترین و زنان افغانستان و مردان اسواتینی بیشترین خطر مرگ ناشی از بیماریهای غیرواگیر را داشته‌اند. این درحالی‌است که در بیش از نیمی از کشورها، سرعت کاهش مرگ‌ومیر در دهه ۲۰۱۰ نسبت به دهه قبل، کندتر بوده است.
به طور کلی نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی در حوزه سلامت عمومی، نیازمند اقدامات جدی‌تری است.
