تقی آزاد ارمکی با اشاره به حضور چند شب پیش رهبر معظم انقلاب در حسینیه امام و درخواست ایشان برای خواندن سرود «ای ایران» در شب عاشورا، اظهار کرد: اساسا آن چیزی که ایرانیان به عنوان اسلام مد نظر قرار داده‌اند و اجرا می‌کنند، بسیار متفاوت‌تر از آن چیزی است که در عربستان، سوریه و دیگر کشورهای اسلامی وجود دارد، زیرا نوعی درهم‌تنیدگی بین اسلام با مقتضیات اجتماعی و فرهنگی ایرانیان شکل گرفته و نام آن «دین در ایران» شده است. البته این امر یک فرایند طولانی را طی کرده است؛ یعنی به محض اینکه اعراب اسلام را به ایرانیان معرفی کردند، مورد پذیرش واقع نشد، بلکه در چندین مرحله دچار دگردیسی شد و اکنون ما دینی را در ایران داریم که بیش از هر چیزی، فرهنگ ایرانی را در دل خود جای داده است.
وی با بیان اینکه بر همین اساس این دین، شامل آداب، ادبیات، تاریخ، ملت و شعر ایرانی می‌شود، ادامه داد: لذا هیچ تعارضی بین ملی‌گرایی ایرانیان و دین‌داری آنان نیست. اما کسانی که فرایند دگردیسی مذکور را نپذیرفتند، همواره ایران و اسلام را در مقابل هم قرار داده‌اند و حتی بسیاری از جنگ‌ها نیز به واسطه همین اسلام‌گرایی رادیکال شکل گرفته است؛ تفکری که هیچ شباهتی به منطق ایرانی ندارد و بیشتر شبیه عقاید طالبان و اخوان‌المسلمین است. در کنار این افراد، کسانی را هم داریم که از اسلام عبور کرده و آن را مانع توسعه اجتماعی ایران می‌دانند که اینان نیز درک درستی ندارند و متأثر از یک تفکر بسیار ایدئالیستی تحت عنوان «ناسیونالیسم ایرانی» هستند.
عضو هیات علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران با بیان اینکه اکثر مردم ایران درهم‌تنیدگی اسلام و فرهنگ ایرانی را انتخاب کرده‌اند، گفت: امام(ره) و رهبری نیز در عمده صحبت‌های خود، بر ملیت و فرهنگ ایرانی تأکید داشته و دارند و به نظر نمی‌رسد به دنبال برتر جلوه دادن اسلام بر ایرانیت باشند. شاید از بخش کوچکی از صحبت‌های امام و رهبری، خلاف این برداشت شود، اما در عمده تأکیدات خود، توجه ویژه‌ای به ملیت و ایران داشته و دارند. مثلا اینکه رهبر انقلاب این قدر نسبت به زبان و شعر فارسی تاکید می‌کنند، ناشی از همین توجه ایشان به فرهنگ ایرانی است. همین که نظام با مسائلی نظیر تغییر حجاب در جامعه یا انجام مذاکره و قبول آتش‌بس کنار آمده، یعنی دگردیسی دین در قالب جامعه ایران را پذیرفته است.
آزاد ارمکی با تأکید بر اینکه اکنون در دوران پساجنگ، این ایرانیت و اسلامیت توامان است که می‌تواند زخم‌های کشور و جامعه را ترمیم کند، افزود: در جامعه نیز این طبقه متوسط ایرانی است که دغدغه توسعه، عدالت، وطن و دین را دارد و می‌تواند دوباره کشور را بسازد، نه آن تندروهایی که سال‌هاست یا ضد ایران هستند یا ضد اسلام. باید این مردم دغدغه‌مند وطن را نگه داشت و بقیه را بیرون ریخت. این پدیده ای هم که اکنون شاهدیم جامعه تأکید ویژه‌ای بر ملیت ایرانی خود دارد، ناشی از شرایط جنگی نیست، بلکه این روحیه همواره در مردم ما وجود داشته، فقط شنیده نمی‌شده است.
وی ادامه داد: تمام اعتراضات اجتماعی که در آن‌ها حرف از حقوق زن و مرد زده می‌شد، تمام اعتراضات زیست‌محیطی که در آن‌ها بر لزوم یافتن راهی برای حل مشکلات آب و خاک تأکید می‌شد و تمام دیگر اعتراضاتی که ما از مردم ایران دیده‌ایم، همه برگرفته از همین ملی‌گرایی مردم بوده است، اما صدای دینداران رادیکال به قدری بلند بوده که صدای قاطبه مردم ایران شنیده نمی‌شد و عمدتا سرکوب می‌گشت. اما با شروع جنگ، تندروها که فرصت‌طلبانی بیش نیستند، پنهان شدند و این صدا شنیده شد. وگرنه که جامعه ایرانی همیشه ملی‌گرا و دین‌دار بوده است.
این جامعه‌شناس اضافه کرد: متأسفانه با پایان جنگ، آن گروه رادیکال دوباره بازگشته و همان دوگانه‌سازی بین ایران و اسلام را از سر گرفته است. همین که جلوی این افراد پس از ۴۰ سال گرفته شود و صدایشان خاموش شود، همبستگی بین مردم تقویت می‌گردد. نمی‌توان از افرادی مانند برخی سخنرانان یا نهادهایی مانند صداوسیما انتظار تلاش برای تقویت همبستگی ملی را داشت. بنابراین باید کاملا از روی آن‌ها عبور کرد.
آزاد ارمکی افزود: اما اگر دوباره این افراد و نهادها وسط بیایند، مجددا دعوا درست می‌شود، زیرا اساسا اینان خواهان تنش و بحران هستند. این تندروها بودند که دعواهای حجاب را درست کردند، پدیده روشنفکر سکولار را ساختند، باعث ظهور سرمایه‌دار دزد شدند و ماجراهای ۸۸، ۹۶، ۹۸، ۱۴۰۱ و… را به وجود آوردند. اگر این افراد از صحنه خارج شوند، وحدت اجتماعی مردم می‌تواند هم ایران را به جهان بازگرداند و هم فرهنگ ایرانی را حفظ کند تا نهایتا کشور به صلح دوستی برسد.
