به گزارش خبر فوری، در الهیات اسلامی، فرشتگان به عنوان موجوداتی نورانی و مطیع فرمان خداوند، جایگاه ویژه‌ای دارند. در میان این فرشتگان، اسرافیل به عنوان یکی از مقرب ترین فرشتگان و مسئول نفخ صور در قیامت شناخته می شود. این مقاله به بررسی ریشه لغوی، جایگاه قرآنی و روایی و وظایف این ملک مقرب الهی در باور و سنت اسلامی می پردازد.
ریشه لغوی و معناشناسی
برخی می گویند نام «اسرافیل» از ریشه عبری «سراف» (Seraph) گرفته شده که به معنای «سوزان» است. در زبان عربی، این نام به «اسرافیل» تبدیل شده است. برخی معتقدند اسرافیل همان «سرافیم» است که یکی از فرشتگان مقرب و آتشین الهی یهودیت به حساب می آید.
برخی مفسران هم لغت اسرافیل را ترکیبی از «اسراف» و «ایل» به معنای «بنده خدا» دانسته اند. در متون اسلامی، گاهی از اسرافیل با عنوان «ملک الصور» (فرشته صور) یاد می شود. صور به معنی شاخی است که برای شیپور زدن از آن استفاده می شود.
اسرافیل در قرآن
اگرچه نام اسرافیل به صراحت در قرآن ذکر نشده است، اما قرآن به «نفخ صور» اشاره کرده که مطابق تفسیرهای اسلامی، وظیفه اصلی اسرافیل دانسته می شود. در سوره زمر آیه ۶۸ آمده است: وَنُفِخَ فِی الصُّورِ فَصَعِقَ مَنْ فِی السَّمَاوَاتِ وَمَنْ فِی الْأَرْضِ إِلَّا مَنْ شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ نُفِخَ فِیهِ أُخْرَىٰ فَإِذَا هُمْ قِیَامٌ یَنْظُرُونَ. (و در صور دمیده می شود، پس هر که در آسمان ها و زمین است می میرد، مگر کسی را که خدا بخواهد، آن گاه بار دیگر در صور دمیده می شود، ناگاه همه آنان بر پای ایستاده [مات و مبهوت به هر سو] می نگرند [که سرانجام کارشان چه خواهد شد!])
این آیه به دو نفخه صور اشاره دارد: نفخه اول برای مرگ همه موجودات و نفخه دوم برای رستاخیز همه آنها. در روایات اسلامی ملک مسئول این صور اسرافیل است.
اسرافیل در روایات اسلامی
در احادیث و روایات اسلامی، اسرافیل به عنوان یکی از چهار فرشته مقرب الهی ، در کنار جبرئیل، میکائیل و عزرائیل، شناخته می شود. بر اساس روایات، اسرافیل بزرگ ترین فرشته و نزدیک ترین موجود به عرش الهی است. صورت او را چندان زیبا توصیف کرده اند که اگر بر انسان نمودار شود، از شدت جمالش جان می سپارد.
وظایف و مسئولیت های اسرافیل
۱. نفخ صور: مهم ترین مسئولیت اسرافیل، دمیدن در صور برای آغاز قیامت است. او همواره صور را به لب دارد و منتفر فرمان خداوند برای نفخ (دمیدن) نهایی است.
۲. حامل عرش: طبق برخی روایات، اسرافیل یکی از حاملان عرش الهی است و تسبیح های او به همراه دیگر فرشتگان، جهان هستی را به گردش درمی آورد.
۳. نزول وحی: در برخی روایات آمده که اسرافیل همراه جبرئیل در نزول وحی است و در این امر خطیر مشارکت دارد و نقش میانجی بین خدا و دیگر فرشتگان را هم ایفا می کند.
اسرافیل در سنت و باور اسلامی
بر اساس پاره ای از روایات، اسرافیل اولین فرشته ای بود که فرمان خداوند را اطاعت کرد و بر آدم سجده کرد. در روایتی غیرمشهور آمده است؛ زمانی که ابراهیم (ع) در آتش افکنده شد، این اسرافیل بود که در یاری او از فرشتگان دیگر پیشی گرفت. همچنین، مأموران هلاک قوم لوط که ابتدا نزد ابراهیم (ع) میهمان شدند و سپس به نزد لوط (ع) آمده، قومش را نابود کردند، جبرئیل و میکائیل و اسرافیل بودند.
اسرافیل در عرفان اسلامی
در متون عرفانی، اسرافیل نماد حیات بخشی و احیای مردگان است. عارفان او را نماینده نیروی حیاتی می دانند که با دمیدن صور، جهان را از خواب غفلت بیدار می کند. برخی نیز او را مسئول ثبت اعمال انسان ها در لوح محفوظ دانسته اند.
اسرافیل در شاهنامه
در شاهنامه فردوسی نیز به نام اسرافیل اشاره شده است. در بخش اسکندر، وقتی او بر فراز کوهی می رود و از بلندی اسرافیل را می بیند که صوری به دست و منتظر فرمان خداوند برای نواختن در صور است، با او به گفتگو می نشیند :
سکندر چو بشنید شد سوی کوه به دیدار بر تیغ شد بی‌گروه
سرافیل را دید صوری به دست برافراخته سر ز جای نشست
پر از باد لب دیدگان پر زنم که فرمان یزدان کی آید که دم
چو بر کوه روی سکندر بدید چو رعد خروشان فغان برکشید
که ای بندهٔ آز چندین مکوش که روزی به گوش آیدت یک خروش
که چندین مرنج از پی تاج و تخت به رفتن بیارای و بربند رخت
چنین داد پاسخ بدو شهریار که بهر من این آمد از روزگار
اسرافیل در صحیفه سجادیه
در سومین دعای امام سجاد (ع) در «صحیفه سجادیه» آمده است: «و ای پروردگار! درود و تحیات خود را بفرست بر اسرافیل که دارای صور است، و چشم گشوده آماده است و در انتظار اذن و فرود آمدن فرمان تو است؛ تا بدین وسیله افتادگان گرو قبرها را آگاه کند و بیدار و زنده گرداند.»
